दिल्लीमा चार दिन-४ (यात्रा संस्मरण)

(केही दिनअघि एक कार्यक्रमका सिलसिलामा भारतको राजधानी नयाँ दिल्ली भ्रमणको यात्रा संस्मरणको चौथो भाग यहाँहरू समक्ष बाँडेको छु । ब्यस्तताका कारणले पोष्ट गर्न ढिला भएकोमा तथा ट्याग लिमिटका लागि क्षमाप्रार्थी छु । धन्यवाद)

        ....दोस्रो दिन कार्यक्रमको अन्त्यतिर दिल्ली मेट्रोबारेको कार्यपत्र प्रस्तुति सबैभन्दा चाखलाग्दो थियो । कार्यपत्रका प्रस्तोता थिए- दिल्ली मेट्रो रेल कर्पोरेसन (डीएम्आरसी)का डेपुटी चिफ इन्जिनियर एस्ए बर्मा । बर्माले 'क्लिन डेभलपमेन्ट मेकानिज्म एण्ड दिल्ली मेट्रो रेल' शीर्षकको कार्यपत्र प्रस्तुत गरे । कार्यपत्रमा क्लिन इनर्जीबारे तालिकासहित विस्तृत अध्ययन र विश्लेषणको तुलनात्मक विवरण समेटिएको थियो ।

       दिल्ली मेट्रो वातावरणीय सन्तुलनका हिसाबले विश्वकै नमुना परियोजनामध्ये एक हो । खासगरी यो परियोजनाले सहरी क्षेत्रमा यातायातका साधनको बढ्दो चाप कम गर्न महत्वपूर्ण योगदान पुर्‍याएको छ । त्यसबाहेक वातावरणीय सन्तुलन जोगाउँदै सन्तुलित विकासमा समेत परियोजनालाई नमुना मानिदो रहेछ ।

            राष्ट्रिय आयमा वृद्धिसँगै सहरको झण्डै ६० प्रतिशत सवारी चाप घटाएर दिल्ली मेट्रोले छिटो र भरपर्दो सेवाद्वारा जनताको विश्वास जित्न सफल भएको रहेछ । सायद् दिल्ली मेट्रो विश्वकै नमुना परियोजना बन्नुको मुख्य कारण पनि यही हुनुपर्छ । घण्टौं सवारी जाममा परेर आम नागरिकको दैनिकी चौपट भएको राजधानी काठमाडौंलगायत नेपालका कतिपय सहरमा दिल्ली मेट्रोजस्तै परियोजना सबैभन्दा उत्तम विकल्प हुनेमा शंका छैन । तर, नेपालमा यस्ता परियोजना सफल हुने दिन आउने हो कि नआउने हो ? यसै भन्न सकिने अवस्था छैन ।

          अर्कातिर डेपुटी चिफ इन्जिनियर बर्माको कार्यपत्रबाट जलवायु परिवर्तनको विषय वातावरणीयमात्र नभएर जल्दोबल्दो राजनीतिक मुद्दासमेत रहेछ भन्ने पनि प्रष्ट भयो । दक्षिण एशियामा भारतले सबैभन्दा बढी कार्बन उर्त्र्सजनका परियोजना सञ्चालन गरिरहेकाले यो विषयले उच्च प्राथमिकता पाउने नै भयो । त्यसमाथि छिमेकी देश चीनले विश्वभरिमा ५८ प्रतिशत क्लिन इनर्जीका परियोजना हात पारेको अवस्थाले भारत चिन्तित हुनु स्वाभाविकै हो । जबकि भारतले मात्र साढे १५ प्रतिशत यस्ता परियोजना सञ्चालन गरिरहेको अवस्था रहेछ ।

          यसबाहेक सेन्टर फर साइन्स एण्ड इन्भाइरोनमेण्ट (सीएस्सी) का निर्देशक सुनीता नारायणद्वारा प्रस्तुत 'द च्यालेन्ज अफ लो कार्बन इकोनोमी ह्वाई एण्ड ह्वाट' पनि निकै महत्वपूर्ण थियो । त्यस्तै भारतका विभिन्न प्रान्तमा सञ्चालित वातावरण संरक्षणसहितको सन्तुलित विकासका नमुना परियोजनाबारेको सचित्र प्रस्तुति झनै रोचक थियो ।

          दोस्रो दिनको अन्त्यमा भारत सरकारका वातावरण तथा वन राज्यमन्त्री जयन्ती नटराजनको सम्बोधनको कार्यक्रम थियो । तोकिएको समयभन्दा आधाघण्टा पहिले नै मन्त्री आइपुगेको देख्दा अनौठो लाग्यो । नेपालमा भए मन्त्री आउँदा अर्कैखाले तामझाम हुन्छ । अघि-पछि कार्यकर्ताको ओइरो लाग्छ । तर, त्यहाँ त्यस्तो केही थिएन । सुरक्षा गार्ड पनि देखिएनन् । बाहिर निस्किएका बेलामा हेर्दा मन्त्रीको गाडी पनि सामान्य पार्किङमै राखेको देखिन्थ्यो । त्यस्तै मन्त्रीले लेखेर ल्याएको भाषण पढेको देखिएन । सम्बोधन सुन्दा जलवायु परिवर्तनजस्तो प्राविधिक विषयमा राम्रो दख्खल राख्ने विशेषज्ञ बोलेजस्तो लाग्थ्यो । यी दृश्यहरू नेपालभन्दा निकै फरक थिए ।

           साँझको ६ बजे निर्धारित समयमै कार्यक्रम समापन भयो । नेपालका अन्य सहभागी मित्रहरू 'सपिङ'का लागि भन्दै टेम्पो चढेर बजारतिर हान्निए । चिसोका कारण खोकीले धेरै दुःख दिएकाले हामी भने कोठामै आराम गर्ने विचारले बस चढेर विश्व युवक केन्द्रमै फर्कियौँ । एकछिन आराम गरेपछि बेलुकाको खानाका लागि तल झरियो । खाने क्रममा बंगलादेशी र श्रीलंकाली मित्रहरू सँगै परिएछ । गफिँदै खाना खाई कोठामा पुगेर सुतेपछि ब्यूँझिँदा बिहान भइसकेको थियो ।

            मंसिर २ गते सोमबार अर्थात् १८ नोभेम्वरका दिन दिउँसो हामीले युवक केन्द्र छाड्नुपर्ने थियो । काठमाडौं फर्किने टिकट मंसिर ३ गते (१९ नोभेम्वर)को भएकाले एकदिन दिल्लीका मुख्य ठाउँ घुम्ने योजना थियो । अघिल्लै दिन भीमजीले कान्तिपुर पब्लिकेसन्सका दिल्ली सम्वाददाता महेश आचार्यलाई फोन गरेर 'हामी आउँदैछौँ' भन्नुभएछ । उताबाट सकारात्मक जवाफ पाएकाले युवक केन्द्रबाट बिहानको खाजालगत्तै निस्कियौँ । हामीलाई जङ्गपुरा स्टेसन पुग्नु थियो । टेम्पोमा जाँदा सस्तो पर्ने भएकाले युवक केन्द्र अगाडिको बस बिसौनीमा पुगेर कुर्न थाल्यौँ । बल्ल-बल्ल सय रूपैयाँमा त्यहाँसम्म पुर्‍याउने एउटा टेम्पो भेटियो ।

            जङ्गपुरा स्टेसनमा पुगेपछि 'सेक्टर बी'को १९ नम्बर घर खोज्न समय लाग्यो । फोन गरेर सोध्नलाई फोन सुविधा भएको ठाउँ भेटिएन । नितान्त नयाँ ठाउँ भएकाले धेरै प्रयासपछि बल्ल १९ नम्बरको घरमा पुग्यौँ । महेशजीको इन्टरनेटसहितको आतिथ्यले मन खुसी भयो । धेरै दिनपछि इन्टरनेट संसारमा रमाउन पाएकोमा खुसीले उफ्रिन मन लाग्यो । घुम्ने योजना बताएपछि महेशजीमार्फत एउटा ट्याक्सीको बन्दोबस्त भयो । आठ घण्टाका लागि भाडामा लिइएको ट्याक्सी ९ बजे आइपुग्यो । हामी साढे ९ बजे ट्याक्सी चढेर दिल्ली घुम्न निस्कियौँ ।

         ट्याक्सीमा बसेपछि परिचय गर्ने क्रममा थाहा भयो ट्याक्सी चालक पनि हाम्रो नेपाली दाइ रहेछन् । बोली र पहिरनका आधारमा झट्ट हेर्दा भारतीय लाग्ने वेदप्रकाश दाइ झापाबाट धेरै वर्ष पहिले दिल्ली पुगेका रहेछन् । गफिँदै अगाडि बढ्ने क्रममा उनले 'हुमायूँका मकबारा' हेर्नुहुन्छ ? भनेपछि हामीले मुण्टो हल्लायौँ । अलि अगाडि पुगेर ट्याक्सी रोकिएपछि हामी ओर्लियौँ । 'म पार्किङमा हुन्छु, तपाईंहरू घुमेर आउनु होला' भन्दै वेदप्रकाश दाइले ट्याक्सी घुमाए । हामी अघि बढ्यौँ । गेटबाट भित्र छिरेपछि थाहा भयो- 'हुमायूँका मकवारा' त पुराना नवाब (राजा) को दरबार पो रहेछ ।

           भित्र छिर्नका लागि टिकट काट्नुपर्ने रहेछ । विदेशी र स्वदेशीका लागि भिन्दा भिन्दै प्रवेश शुल्क तोकिए पनि नेपालीका लागि भारतीय नागरिक सरहकै शुल्कमा हुँदो रहेछ । हामी भित्र प्रवेश गर्दा भारतीयसँगै विदेशी पर्यटकहरू पनि उल्लेख्य नै थिए । एउटा गेट पार गरेर अलि पर पुग्दा अर्को गेट देखियो । त्यो गेटभित्र प्रवेश गरेपछि निकै पर एउटा फरक शैलीको भवन देखिन्थ्यो । वरिपरीको बगैँचा र हरियालीले त्यहाँको वातावरण निकै रमाइलो थियो । गेट प्रवेश गरेपछि तस्वीर खिच्नेहरूको तँछाडमछाड हेर्न लायक हुँदो रहेछ । हामी पनि केही तस्वीर खिचेर बाहिर निस्कियौँ ।

(भीमजी=भीम घिमिरे, फोटो पत्रकार, कान्तिपुर, विराटनगर)

(उद्घोष दैनिक, विराटनगर, २०६८ पुस १ गते शुक्रबार तदनुसार 16 December, 2011)